Jordan Peterson nói rằng tư tưởng của ông chịu ảnh hưởng rất nhiều từ Carl Jung. Cụ thể thì, ông chịu ảnh hưởng ra sao và Carl Jung đã tác động những gì đến Jordan Peterson - một trong những nhà tư tưởng kiệt xuất nhất đương đại?

Có một Carl Jung phía sau Jordan Peterson

Cùng với Sigmund Freud, nhà tâm lý học Thuỵ Sĩ Carl G. Jung (1875-1961) là những người tiên phong trong việc nghiên cứu vô thức của con người. Sau lần bác bỏ quan điểm của Freud về tôn giáo và dục vọng, ông đã dành cả đời để nghiên cứu những giấc mơ, các biểu tượng và khuôn mẫu để liên kết hiện đại với những hình ảnh cổ xưa và các truyền thống. Những gì tâm lý con người khao khát là niềm tin, hy vọng, tình yêu và sáng suốt. Jung cho rằng những điều này có thể đạt được thông qua việc trải nghiệm chứ không phải sự chỉ dẫn máy móc.

Carl Jung từng tuyên bố rằng: Kỷ nguyên khai sáng đã “tước bỏ bản năng và định chế con người của chúa trời”, mang lại lẽ phải và giàu có nhưng lại bỏ qua những yếu tố cốt lõi trong sự toại nguyện của con người. Gạt bỏ linh hồn và coi đó là ảo ảnh sẽ khiến bỏ lỡ đi một điều lớn lao. Jung nói: “Thay vì ở thế bị động trước quái vật, động đất, sạt lở, lũ lụt, con người hiện đại lại bị vùi dập bởi những tác động mãnh liệt từ chính tinh thần của mình”, họ bị bất ổn bởi những khao khát tinh thần chưa được thỏa mãn.

Ý kiến cho rằng Carl Jung trở thành một thiên tài đơn độc sau khi từ bỏ phong trào phân tâm học vào năm 1913 là sai sự thật. Ông vẫn là một tác giả gắn bó mật thiết, nổi tiếng toàn cầu, cho ra rất nhiều bài viết chưa bao giờ bị rơi vào quên lãng. Tác động của Carl Jung lên tiểu thuyết gia người Đức - Hermann Hesse - là vô cùng sâu sắc. Trong khoảng thời gian diễn ra các buổi hội thảo ở Harvard và những lần thuyết giảng ở Yale vào năm 1936 và 1937, ông đã thu hút rất nhiều người hâm mộ tài năng người Mỹ. Ông xuất hiện trên trang bìa của tạp chí Time vào năm 1955. Trong suốt thời gian đầu của giai đoạn tri thức hoá và phản văn hoá, thuyết siêu hình của Carl Jung đã rất phù hợp với cuộc nổi dậy của chủ nghĩa nhân văn chống lại chế độ kỹ trị, trần tục hóa xã hội. Carl Jung lo sợ rằng, công nghệ sẽ làm thui chột bản năng con người.

Carl Jung đã bác bỏ mạnh mẽ quan điểm của Sigmund Freud về tôn giáo và dục vọng. Đối với Freud, tôn giáo là ảo tưởng và mê tín, nhưng đối với Jung, đó là một biểu hiện phi thường của bản chất con người và linh hồn không thể diễn tả bằng lời. Carl Jung từng đưa ra một câu hỏi: “Chúng ta giải thích thế nào về sự nhiệt thành này, sự tôn thờ gần như cuồng tín mọi thứ nhơ nhuốc này?” Sigmund Freud “đã chịu đựng những nỗi đau vĩ đại nhất để đem tới một tia sáng rực rỡ nhất có thể vào nơi tâm linh đen tối, bẩn thỉu xấu xa ấy.” Jung quyết định rằng kết quả của mối bận tâm với sự công kích và dục vọng của Freud không phải là sự thanh tẩy mà là “sự ngưỡng mộ đối với tất cả những thứ rác rưởi này.” Đối với Jung, vô thức còn hơn cả một kho chứa ý chí và dục vọng bị đè nén. Ham muốn thể xác gần với với quan điểm sinh lực của Henri Bergson, một cách nhìn tươi sáng về bản chất và tính cách của con người hơn so với những gì Freud cho phép.

“Đối với thanh niên, việc quá bận tâm đến bản thân là một tội lỗi, hoặc ít nhất là một mối nguy hiểm,” Jung nhấn mạnh. Bạn phải tách khỏi cha mẹ dấu yêu, ra ngoài và làm điều gì đó, kiếm sống v.v... Vì vậy, khi xem xét kỹ các giai đoạn của cuộc đời, Carl Jung đã đi trước người học trò đương thời nổi bật nhất của mình - nhà tâm lý học Jordan Peterson. Những yếu tố khao khát - niềm tin, hy vọng, tình yêu và sự sáng suốt, cũng khiến Peterson, người có tựa sách 12 Quy luật cuộc đời nổi tiếng gây náo động, quan tâm không kém. Jordan Peterson đang cho một thế hệ mới biết đến các khái niệm của Carl Jung.

“Đối với thanh niên, việc quá bận tâm đến bản thân là một tội lỗi, hoặc ít nhất là một mối nguy hiểm”

Vô vàn đàn ông, trẻ em và phụ nữ bị tổn thương trong một nền văn hóa không bao giờ cũ cho thấy một sai lầm khủng khiếp có tính chất xã hội - về điều này thì cả Carl Jung và Jordan Peterson đều đồng ý. Những kẻ lười biếng vô duyên và những nhân viên pha chế dường như thường lớn lên từ các gia đình thiếu bóng dáng người cha hoặc trong những gia đình nhiều thế hệ kỳ quặc được giải phóng khỏi truyền thống và các chuẩn mực nhưng lại bất tài và cô đơn. Jung cho biết, những nỗ lực thần kinh để mở rộng các cuộc chinh phục của tuổi xuân và một chân trời vô tận lại tiếp tục “vượt ra khỏi giới hạn của mọi lý trí” cho đến tuổi trung niên và xa hơn nữa. Ngược lại, những người già, thay vì theo đuổi “sự khai trí của bản thân”, lại biến thành những kẻ đạo đức giả và những người mạo hiểm.

Thông qua việc phân tích giấc mơ và các nghiên cứu bí ẩn, Jung đã tìm hiểu các chủ đề và biểu tượng tạo thành “cấu trúc tâm linh giống nhau” phổ biến ở tất cả các nền văn hóa. So sánh các câu chuyện thần thoại cổ xưa, chuyện ngụ ngôn và các nhân vật thiêng liêng cung cấp cho ông một nguyên tắc hoặc đạo lý để hiểu được các nhu cầu của bản chất con người. Carl Jung nói, để đương đầu với thế giới, các cá nhân có thể thể hiện một nhân cách có ý thức rất tao nhã. Tuy nhiên, vô thức - “cái bóng” hay “mặt tối” - có thể khiến bất cứ ai cảm thấy ngu ngốc, vụng về, dễ bị tổn thương hoặc xấu xa. Chúng có kiểu hướng ngoại, nói nhiều, năng động và cũng có kiểu hướng nội, dè dặt, đơn độc và trầm ngâm. Nhà toán học, biên tập viên, người sành sỏi và người nhìn xa trông rộng có thể xuất sắc như nhau nhưng mỗi người đều có những sở thích, thế mạnh và hành vi riêng biệt. Những kiểu tính cách khác nhau này cũng có thể gặp khó khăn trong việc thấu hiểu, công nhận và hợp tác với nhau.

Carl Jung có nhiều đối thủ. Những người theo chủ nghĩa hậu hiện đại bác bỏ khái niệm “Bildung” của ông về nền văn minh, bắt nguồn từ kiến thức và sự uyên bác ở châu Âu, thể hiện tham vọng của họ trong tư tưởng phức tạp, văn chương, âm nhạc, mỹ thuật và khoa học. Những người theo đạo Cơ đốc không thích thuyết nguyên hợp của ông. Người theo Jung có thể chan hoà, vĩ đại và tẻ nhạt. Trong một vụ hạ bệ Jordan Peterson, Jeet Heer của tờ New Republic đã gọi sự vô thức chung của Carl Jung là “một địa ngục tự biện thách thức sự xác minh thực nghiệm”. Heer lên tiếng thay cho những kẻ nghĩ Jung là một kẻ thần bí hoặc gã lang băm lừa bịp. Jung có thể khó hiểu, xuất thần và kỳ lạ. Ngay cả Jordan Peterson - người hơi kỳ lạ - cũng thừa nhận điều đó.

Nhiều năm trước thời đại của mình, Carl Jung đã nhận ra khoảng trống bản thể học kéo theo sự suy thoái của Cơ đốc giáo. Ông cảnh báo, sức mạnh tinh thần suy yếu đã gây ra sự trỗi dậy của đám đông bất ổn, bấp bênh và dễ bị ảnh hưởng, do dự với những cảm giác làm cho ta yếu đuối về sự tầm thường, thiếu hụt và vô vọng. Ông nói, khi “trái đất được cố định vĩnh viễn và yên nghỉ ở trung tâm vũ trụ, mọi người ‘đều là con cái của Đức Chúa Trời’ khi biết con đường dẫn đến ‘phước hạnh vĩnh cửu’ và ‘sự tồn tại sướng vui’”. Một “cuộc sống dường như không còn thực đối với chúng ta nữa, ngay cả trong giấc mơ của mình”.