Thế giới ba không và Sự kết thúc của thời đại giả kim sẽ là 2 cuốn sách tượng trưng cho 2 gợi ý về cách thiết kế lại thế giới sau dịch bệnh mà ai cũng cần phải đọc.
1. Thế giới ba không – Lộ trình đi đến tương lai tốt đẹp hơn
Trong các thập kỷ qua, chúng ta đã chứng kiến thế giới lắc lư từ khủng hoảng này qua khủng hoảng khác: thảm họa tài chính, nạn đói, thiếu năng lượng, thảm họa môi trường, đụng độ quân sự, làn sóng tị nạn, bất ổn chính trị gia tăng.
Bây giờ là lúc để đem thế giới lại cùng nhau đương đầu với chuỗi khủng hoảng mới do dịch bệnh Covid-19 gây ra: lần đầu tiên trong lịch sử chính phủ các nước yêu cầu các doanh nghiệp phải đóng cửa, hoạt động sản xuất kinh doanh bị xáo trộn, hàng ngàn người trên thế giới bị mất việc…
Chúng ta phải làm gì sau tàn dư của cuộc khủng hoảng này qua đi?
Tác giả Muhammad Yunus của cuốn sách Thế giới ba không cho rằng chúng ta cần có một phương thức được hoạch định tốt và quản lý tốt trong thời khắc của cơ hội tốt nhất nhằm thiết kế và hiện thực một kiến trúc kinh tế và tài chính mới khiến cho các khủng hoảng như vậy sẽ không bao giờ quay trở lại. Đồng thời các vấn đề toàn cầu dai dẳng sẽ được giải quyết dứt khoát, và những chệch choạc và khiếm khuyết của trật tự kinh tế và xã hội hiện tại cuối cùng sẽ được sửa chữa.
Để làm được việc này con người cần tạo nên một nền văn minh mới không dựa vào lòng tham mà dựa vào một tập hợp đầy đủ các giá trị nhân bản. Trong đó Muhammad Yunus nêu lên 3 chủ đề chính để thiết lập nên một thế giới tốt đẹp:
Không đói nghèo: Kết liễu sự bất bình đẳng về thu nhập
Bên trong hệ thống hiện nay, người nghèo giống như những cây bonsai. Họ là những con người bonsai. Họ mãi còi cọc, như những cây bonsai. Chẳng có khuyết điểm nào trong các hạt giống mà người nghèo đã lớn lên. Nhưng hệ thống không cho họ có cùng cơ hội với những người không nghèo. Kết quả là, họ không thể sử dụng sức sáng tạo và khả năng kinh doanh để phát triển như những người khác.
Hệ thống kinh tế mới mà chúng ta cần là hệ thống dành cho những con người bonsai trên thế giới nguồn lực mà họ cần để mọc thẳng, mọc cao và đẹp đẽ.
Sự chuyển đổi kinh tế trong đó doanh nghiệp xã hội đang giúp đi những bước tiên khởi đã lần đầu tiên đem đến cho nhân loại cơ hội để tạo nên một thế giới không đói nghèo.
Xóa bỏ đói nghèo là bài toán dỡ bỏ các rào cản đang ngăn chặn người nghèo nhằm giải phóng khả năng sáng tạo của họ để giải quyết vấn đề của chính họ. Họ có thể thay đổi cuộc đời của mình, chỉ nếu chúng ta đem đến cho họ các cơ hội tương tự như những người còn lại đang có.Việc thiết kế nên các doanh nghiệp xã hội một cách sáng tạo ở mọi lĩnh vực có thể hiện thực được chuyện này một cách nhanh chóng nhất.
Không thất nghiệp: Chúng ta không phải là người đi tìm việc, chúng ta là người tạo ra việc làm
Những người trẻ chẳng bao giờ được dạy là tất cả họ đều được sinh ra với hai lựa chọn, và rằng họ luôn có cả hai lựa chọn đó trong suốt cuộc đời mình: họ có thể là người đi tìm việc làm hoặc là người tạo ra việc làm – là doanh chủ theo ý chí của mình chứ không phụ thuộc chuyện ban phát việc làm của các doanh chủ khác.
Chúng ta cần thiết kế lại lý thuyết của mình bằng cách nhìn nhận những tiềm năng vô hạn của con người, thay vì trông chờ “bàn tay vô hình của thị trường” sẽ giải quyết tất cả các vấn đề của chúng ta.
Trong hệ thống kinh tế hiện nay, các lý thuyết gia chưa bao giờ đưa ra cho chúng ta bất cứ một giải pháp nào tốt hơn cho vấn đề thất nghiệp ngoài khuyến khích tăng trưởng kinh tế bằng cách đầu tư vào xây dựng cơ sở hạ tầng hoặc là các chương trình tạo việc làm của chính quyền, cùng với các hoạt động thiện nguyện nhằm làm nhẹ đi sự khó khăn ở những người đang thiếu thốn. Các chính sách này có thể đem đến các giải pháp không trọn vẹn, chứ chúng không giải quyết vấn đề thật và ẩn giấu bên trong.
Sự lan tỏa của khởi sự kinh doanh sẽ tăng tốc cho phát triển kinh tế. Thay vì phụ thuộc vào vài động cơ siêu lớn của nền kinh tế để kích thích tăng trưởng và tạo ra việc làm, khởi sự kinh doanh phổ biến sẽ đẩy nhanh tăng trưởng và quá trình tạo việc làm.
Nó sẽ nâng cao thu nhập và mức độ tiêu dùng trong nhóm những người bình thường và vì thế mở rộng nền kinh tế một cách ngoạn mục – hơn rất nhiều so với cố gắng bán thêm vài món đồ xa xỉ cho một nhúm người giàu có vốn đã có nhiều đồ đạc hơn số mà bản thân họ cần.
Không thải thêm carbon: Tạo dựng nên một nền kinh tế bền vững
Lịch sử chứng minh rằng khi người ta theo đuổi các chính sách hủy hoại môi trường thì người nghèo phải chịu đựng nhiều nhất. Trong thế giới phát triển, các chính trị gia, các nhà chính sách và các lãnh đạo doanh nghiệp có xu hướng chọn đặt các nhà máy và công trình gây ô nhiễm, nguy hiểm, độc hại và hủy hoại ở trong các cộng đồng nội người nghèo sinh sống.
Chúng ta cần xác định mục tiêu của các thử nghiệm kinh tế của chúng ta là làm cho thế giới tốt đẹp hơn. Nếu một doanh nghiệp xã hội giúp giảm thất nghiệp hoặc nâng cao chế độ dinh dưỡng cho trẻ em nhưng cùng lúc đó nó góp sức vào việc phá hoại môi trường và làm cho hành tinh của chúng ta giảm khả năng duy trì sự sống, thì thật ra chẳng có lợi ích dài hạn nào cho loài người được tạo ra cả.
Con người hoàn toàn phụ thuộc vào một hành tinh khỏe mạnh để tồn tại. Như vậy thì không thể tưởng tượng được là một doanh nghiệp xã hội thực thụ lại không đối xử với môi trường bằng sự tôn trọng và sự chăm sóc mà nó xứng đáng nhận được.
Chúng ta cần giải quyết vấn đề từ tất cả các mặt, bao gồm các mối bận tâm về lối sống; các chính sách của chính quyền về năng lượng, khai khoáng và kinh doanh; và các yếu tố khác. Và bởi vì các doanh nghiệp tối đa hóa lợi nhuận sẽ đại diện cho phần rất lớn các hoạt động kinh tế trong một tương lai có thể nhìn thấy trước, cho nên chúng ta cần phải khăng khăng đòi họ hoạt động theo một lề lối có trách nhiệm với môi trường.
Các luật lệ của chính quyền cùng với áp lực xã hội từ khách hàng và các nhóm dân chúng sẽ góp một phần quan trọng vào việc hiệu lực hóa lề lối đó. Sẽ chẳng có ý nghĩa gì nếu tạo dựng nên một thế giới trong đó các doanh nghiệp xã hội sửa chữa các hư hại về môi trường mà hành vi của con người gây ra, trong khi cùng lúc đó thì các công ty tối đa hóa lợi nhuận lại được phép gây ra những hư hại mới.
2. Sự kết thúc của thời đại giả kim – Hiểu về giai đoạn trước khủng hoảng
Mặc dù đã có những chính sách kích cầu, các nền kinh tế vẫn lê lết. Côngcuộc phục hồi sau các cuộc khủng hoảng tài chính trong lịch sử thườngchậm chạp hơn so với quá trình hồi phục sau các đợt suy giảm mà không khủng hoảng.
Tại sao “các cuộc khủng hoảng” lại dẫn tới một giai đoạn trì trệ kéo dài?
Tác giả Mervyn King của cuốn Sự kết thúc của thời đại giả kim, cựu Thống đốc Ngân hàng Anh quốc, chính là một trong những người đầu tiên cảm nhận về vấn đề trầm kha của hệ thống tiền tệ và tài chính hiện hữu.
Cuộc Cách mạng Công nghiệp (thế kỷ XVIII-XIX) đã tạo nên nền tảng của thời đại tư bản hiện đại. Tuy nhiên, sự bùng nổ của những đổi mới công nghệ của thời hiện đại đang thách thức hai ý niệm cũ về hệ thống tài chính và tiền tệ: đó là việc sử dụng tiền giấy và sự ra đời các ngân hàng tín dụng.
Ngày nay, chúng ta vẫn coi những hệ thống này như điều hiển nhiên, dẫu cho cốt lõi của những ý niệm đó có bất thường và “màu nhiệm” (như thuật giả kim) ra sao đi nữa. Những tờ giấy có in chữ bình thường bỗng trở nên quý giá chẳng kém gì vàng, và những khoản vay dài hạn đầy rủi ro được chuyển thành các khoản tiền gửi ngắn hạn an toàn. Như tác giả gọi, đây chính là “thuật giả kim tài chính” – sự tạo ra những sức mạnh tài chính khổng lồ có thể phớt lờ thực tế và lý lẽ tự nhiên.
Niềm tin vào sức mạnh này mang lại những lợi ích to lớn; tính thanh khoản mà nó tạo ra đã giúp thúc đẩy sự tăng trưởng kinh tế trong suốt hai thế kỷ đã qua. Tuy nhiên, nó cũng tạo ra một chuỗi thảm họa kinh tế không có hồi kết, từ siêu lạm phát cho đến sự sụp đổ của ngành ngân hàng, từ những cuộc suy thoái toàn cầu cho đến tình trạng trì trệ hiện tại.
Làm thế nào chúng ta có thể dung hòa giữa điểm mạnh và điểm yếu của những ý niệm trên? Từ kinh nghiệm của bản thân trong lĩnh vực tài chính, tác giả đã đưa ra những kiến giải mới mẻ về các lực lượng kinh tế này và chỉ ra con đường hướng về phía trước cho nền kinh tế thế giới.
Những giải pháp táo bạo của Mervyn King đánh thẳng vào những yếu tố phức tạp, không cần thiết và thừa thãi của hệ thống lập pháp để đề ra một con đường sáng sủa hơn cho sự phát triển kinh tế và chấm dứt sự phụ thuộc thái quá vào “thuật giả kim” của chúng ta.
Ông cho rằng: “Để nền kinh tế thị trường hoạt động hiệu quả, các công ty và hộ gia đình cần có những cơ chế an toàn để chi trả hóa đơn và nhận lương. Các tài khoản vãng lai không phải là công cụ để đầu cơ và điều quan trọng là chúng phải có giá trị ổn định tính bằng đơn vị đồng tiền dùng để thanh toán.”
Nhìn về quá khứ, các nhà hoạch định chính sách có đủ khả năng và có nên phản ứng sớm hơn với những mất cân bằng tích tụ trước cuộc khủng hoảng? Chúng ta có thể khám phá các câu hỏi này bằng cách tham khảo hai cuốn sách trên.
